Η λανθάνουσα θρησκευτικότητα της πολιτικής

Ένας Ιταλός επαναστάτης, από την φυλακή που ήταν κλεισμένος,  έγραφε κάποτε σε κάτι κιτρινισμένα τετράδια, ότι η προσωπική πολιτική αντίληψη δε σχηματίζεται εντός μιας κριτικής και ορθολογικής διαδικασίας. Σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις των περισσότερων διανοητών της εποχής του, αυτός ο πεισματάρης Ιταλός πίστευε  ότι οι πολιτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων δε διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από τις θρησκευτικές αντιλήψεις, καθώς δεν προκύπτουν από επιλογή αλλά, κατά κάποιο τρόπο γεννιόμαστε, ο καθένας από εμάς, εντός συγκεκριμένου πολιτικού περιβάλλοντος.

Σε τρυφερή ακόμα ηλικία συνδέουμε και ταυτίζουμε τον πολιτικό λόγο που εκφέρεται εντός του οικείου κόσμου μας, με παραστάσεις και αισθήσεις που δε σχετίζονται αλήθεια με το λόγο αυτό. Κατά αυτό τον τρόπο αναπτύσσουμε μια έντονη συναισθηματική σχέση με τις ιδέες, που λόγω της ποιότητας της δεν περνάει από το κόσκινο του ορθού λόγου και της κριτικής σκέψης.

Είναι μια περίπλοκή διαδικασία, περιλαμβάνει ταυτόχρονα συναισθηματικούς μηχανισμούς ταύτισης και αποκλεισμού, που μέσω της αναγωγής του «οικείου» στο «γενικό» μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε και να τοποθετούμε συναισθηματικά τον εαυτό μας εντός ευρύτερων ομάδων, ενώ παράλληλα να τον τοποθετούμε εκτός άλλων. Σαν διαδικασία «ομαδοποίησης δεν διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη ανάλογη διαδικασία ένταξης του ατόμου σε ευρύτερα κοινωνικά σύνολα, θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε λοιπόν την πολιτική ενεργοποίηση του ατόμου στο ευρύτερο φαινόμενο της κοινωνικοποίησης. Η έννοια της κοινωνικοποίησης, στον κόσμο των πολιτικών αντιλήψεων προσφέρει ένα χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε τις φαινομενικά μη ορθολογικές πολιτικές επιλογές μεγάλης μερίδας ανθρώπων στην σύγχρονη Ελλάδα.

 Χαρακτηριστικό παράδειγμα της συναισθηματικής ένταξης του μέσου Έλληνα στα δύσβατα χωράφια της πολιτικής,  είναι το φαινόμενο της πολιτικής «εικονολατρίας». Πολλοί συμπολίτες μας διατηρούν μια σχέση με τα πολιτικά πρόσωπα, που υποστηρίζουν, ανάλογη με αυτήν της θρησκευτικής πίστης και λατρείας προς ένα προστάτη Άγιο. Τον καιρό της παντοδυναμίας του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή του πρεσβύτερου, αυτή η λανθάνουσα θρησκευτικότητα της πολιτικής αντίληψης «του μεγάλου ηγέτη»  ήταν διάχυτη σε όλο το φάσμα του πολιτικού κόσμου. Ακόμα και τα ατοπήματα αυτών των πολιτικών «εικονισμάτων» ποτέ δεν σπίλωσαν το όνομα τους, καθώς όπως κάθε θρησκευτική μορφή,  στα μάτια και την καρδιά του λαού, οι ηγέτες αυτοί ήταν και είναι στο απυρόβλητο της πολιτικής κρίσης και κριτικής. «Δεν φταίει ο Άγιος που έχει ανομβρία, απλά μπορεί να θέλει και αυτός λίγη φοβέρα.»

Ένα άλλο ορόσημο που επηρεάζει καταλυτικά την πολιτική φαντασία των σύγχρονων ελλήνων είναι ο εμφύλιος πόλεμος. Οι πληγές που άφησε στην χώρα μας ο εμφύλιος πόλεμος και τα επακόλουθα του, φαίνεται να  ορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ταύτιση των πολιτών με τα αντιμαχόμενα πολιτικά στρατόπεδα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Ο αντάρτης παππούς του ΕΛΑΣ από την μια πλευρά και ο Ταγματασφαλίτης, Χίτης  και πάει λέγοντας από την άλλη, μέσα από τους ρηχούς τάφους τους, με εμβατήρια και αντάρτικα τραγούδια ταλαντώνουν ακόμα τις συναισθηματικές χορδές και τις πολιτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων της μνημονιακής Ελλάδας. Κάπου στην γωνία ξεμυτίζει και το φάντασμα του βασιλιά, που έχει αποκτήσει πλέον, στα μάτια κάποιων, την πατίνα των παλιών καλών ταινιών της χρυσής χουντικής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου. Από αυτό τον πολιτικό χορό φαντασμάτων, που είναι η σύγχρονη πολιτική στην Ελλάδα απουσιάζει ο πολιτικός χώρος του κέντρου, γιατί οι μυθικές μορφές των εκπροσώπων του αποκαθηλώθηκαν πολύ πρόσφατα, αυτοπυρπολήθηκαν σε potlatch διαφθοράς, βουλιάζουν αργά και σταθερά, αγκαλιά με σαπισμένα υποβρύχια και αναρροφούνται από εκσυγχρονιστικές χρηματιστηριακές φούσκες. Όσοι ακόμα επιμένουν να χορεύουν βασιζόμενοι στρουθοκαμηλικά στην αλλοτινή θρησκευτική αύρα της επίκλησης του ονόματος τους, αγνοούν τη  μεγάλη πυρά που έχει ανάψει στο πολιτικό παρασκήνιο και αναμένει πεινασμένα το θυσίασμα.

Ακόμα και σήμερα που τα είδωλα έχουν καταρρεύσει, οι έλληνες αναζητούν αγωνιωδώς το νέο ηγέτη και δεν τον βρίσκουν πουθενά. Δεν κατανοούν ότι οι θεοί ενός τόπου γεννιούνται εντός της κοινωνικής φαντασίας των ανθρώπων και ενσαρκώνουν τη συλλογική βούληση.  Η διαδικασία ποτέ δεν είναι αντίστροφη, όσο και αν προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίστροφο αυτόκλητοι ηγετίσκοι και ντεμέκ εθνοσωτήρες.