Τα ΜΜΕ ως “Αδελφοί Γκρίμ” του παρόντος: “Τζέκυλ - Χάιντ” κατηγορίες - Δελτία τύπου από το υπέρ-πέραν και προφητείες στον ελληνικό τύπο

Η αποτροπιαστική εικόνα της Ουγγαρέζας φωτορεπόρτερ, που βάζει τρικλοποδιά και κλωτσάει τους πρόσφυγες, ενώ αυτοί καταδιώκονται από την αστυνομία, στα σύνορα Ουγγαρίας-Σερβίας, έκανε για μέρες κύκλους στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις.

Η αλήθεια είναι, ότι στην περίπτωση αυτή, η στάση των εγχώριων ΜΜΕ ήταν συντεταγμένη και το περιστατικό παρουσιάστηκε σαν όνειδος για την δημοσιογραφία. Μαθαίνουμε ότι η εν λόγω ρεπόρτερ τελικά απολύθηκε από το άκρο-δεξιό τηλεοπτικό δίκτυο για το οποίο εργαζόταν, αλλά αυτό το γεγονός απλά φανερώνει ότι τα κακώς κείμενα, οι αποκλείσεις και τα παραπτώματα της εξουσίας, (γιατί είναι μια θέση εξουσίας η θέση αυτού που καταγράφει σε σχέση με το υποκείμενο που καταγράφεται),καθώς και οι επιπτώσεις που τέτοιες ενέργειες φέρουν,  υπάρχουν μόνο στο βαθμό που καταγράφονται και αποκτούν τηλεοπτικό χαρακτήρα.

Επιπλέον παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη ρεπόρτερ τσαλαπάτησε την δεοντολογία του επαγγέλματος, υπηρετώντας παράλληλα πιστά και κατά οξύμωρο τρόπο, την γραμμή του μέσου για το οποίο εργαζόταν, δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ακόμα και αν δεν υπάρχει μια είδηση, πρέπει να δημιουργηθεί αν αυτό εξυπηρετεί την στάση και την γραμμή ενός μέσου.

Μια διάχυτη δοξασία που προάγει την ταύτιση με την προώθηση στόχων, πέραν και υπεράνω της ακρίβειας και τελικά καταλήγει να συσκοτίζει και να διαστρέφει την αλήθεια. Η κοινωνική “πλαστική” που συντελείτε εδώ, όμως δεν αφορά μόνο στην επιλεκτικότητα, στην ανάδειξη ή συγκάλυψη ορισμένων θεμάτων εντός του τηλεοπτικού κάδρου, αλλά έχει να κάνει με την ίδια την ουσία της πληροφόρησης και των μεθόδων μέσω των οποίων αυτή αποκτά πολιτικό πρόσημο.

Κάτοπτρα ενός σχιζοειδούς συλλογικού θυμικού
Σε μια αίθουσα σύνταξης στην Αθήνα ο αρχισυντάκτης κατανόησε την σημαντικότητα της έννοιας του viral και σαν η είδηση να ήταν από μόνη της ουδέτερη την έβαλε να φαίνεται ψηλά στην ιστοσελίδα που διαχειριζόταν.

Υπό άλλες συνθήκες, μια είδηση σαν αυτή θα περνούσε στα ψιλά της σελίδας, καθότι το μέσο ακολουθούσε από επιταγή αλλά και πεποίθηση μια γραμμή που εντός αυτής, οι πρόσφυγες ήταν κατά βάση λαθρομετανάστες, με την εξαίρεση της περίπτωσης που κάποια βάρκα βυθιζόταν και υπήρχαν αντιδράσεις. Τότε για σύντομο διάστημα οι “λάθρο” μετατρέπονταν ξανά σε πρόσφυγες και κάνα δύο δακρύβρεχτα άρθρα γράφονταν για το θέμα.

Η αντιμετώπιση ενός σύνθετου και διεθνούς ζητήματος όπως αυτού της μετανάστευσης με όρους μιας ηθικά φορτισμένης διπολικότητας, βάση της οποίας μια κατηγορία ανθρώπων περιγράφεται σε μια εκδοχή της με μελανά χρώματα και ταυτόχρονα σε μια άλλη με θετικό πρόσημο, φανερώνει αφενός την πολιτική διαχείριση της σχετικής κατηγορίας και αφετέρου τον ρόλο που παίζουν αυτές οι κατηγορίες, σαν κάτοπτρα ενός σχιζοειδούς συλλογικού θυμικού απέναντι στους αδύναμους κρίκους του συστήματος.

Στροφή προς την εκούσια μερικότητα
Κύριο χαρακτηριστικό της δημοσιογραφίας στην εποχή του διαδικτύου είναι μια στροφή προς την εκούσια μερικότητα και τον γρήγορο εντυπωσιασμό που επιλέγεται εις βάρος της σφαιρικής ενημέρωσης και της ακρίβειας των στοιχείων που παρουσιάζονται. Ποιος αλήθεια στις μέρες μας αφιερώνει τον απαραίτητο χρόνο για να ξεκοκαλίσει εμπεριστατωμένα ρεπορτάζ και αναλύσεις όταν ο μέσος χρόνος που αφιερώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι σε μια ανάρτηση στο διαδίκτυο δεν ξεπερνά τα λίγα δευτερόλεπτα.

Πολλές φορές η αξία του δημοσιογραφικού έργου μετριέται σε έναν “ελκυστικό” τίτλο και μια εντυπωσιακή φωτογραφία που θα προσελκύσει τους αναγνώστες. Είναι γιατί, η φύση των ηλεκτρονικών μέσων και η ταχύτητα με την οποία οι άνθρωποι κινούνται εντός αυτών σε συνδυασμό με τον πολλαπλασιασμό του όγκου της πληροφορίας και των καναλιών που την διοχετεύουν, έχει δημιουργήσει μια κατάσταση, στην οποία ακόμα και η πληροφορία αυτή καθαυτή, χάνει την βαρύτητα της εμπρός στην ανάγκη για ταχύτητα ροής και τα ποσοστά επισκεψιμότητας.

Η προχειρότητα της επικαιρότητας και οι ρυθμοί της είναι ο κύριος λόγος για τον “θάνατο” της τεκμηρίωσης, την χαλάρωση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας που οδηγεί σταδιακά στην απαλοιφή της διασταύρωσης και την μετατροπή των δημοσιογράφων σε συγγραφείς ρομάντζων, “μονταζιέρες” και “παπαγάλους”.

Παραπέτασμα“αιθάλης” και ανακρίβειας
Τα ΜΜΕ βέβαια έχουν πλήρη γνώση της κατάστασης και την εκμεταλλεύονται κατά το δοκούν. Πολλές φορές, εν γνώση τους, αναπαράγουν ψευδείς ή ανακριβείς ειδήσεις, με το πρόσχημα ότι είναι μια πρακτική που ακολουθείται από όλους και κατά κάποιο τρόπο, έτσι συμβάλουν στην δημιουργία ενός αδιάσπαστου παραπετάσματος “αιθάλης” και ανακρίβειας, που απουσία εναλλακτικών μέσων και φωνών, ανάγεται στην μια και μοναδική πραγματικότητα.

Σε αυτό το παράλληλο ειδησεογραφικό σύμπαν, όπως και στην περίπτωση των δημοσιογραφικών κατηγοριών “Τζέκυλ και Χάιντ”, φανερώνεται ο πραγματικός ρόλος των Μ.Μ.Ε, που παραδόξως δεν είναι η ενημέρωση του κοινού.

Στην εποχή της ηλεκτρονικής πληροφόρησης οι δημοσιογράφοι αποκτούν ένα ρόλο αφηγητή των σύγχρονων πολιτικών ρομάτζων, ένα είδος ντελάληδων που διατυμπανίζουν την αλήθεια του ενός και μοναδικού θεού-εκδότη και των πολιτικών συμφερόντων που αυτός πρεσβεύει. Για να πετύχουν το σκοπό της θέσπισης της πραγματικότητας της αρεσκείας τους επικαλούνται το κοινό συναίσθημα και όχι την κοινή λογική και έτσι μετατρέπονται σε τερατολόγους-τερατολάγνους θηριοδαμαστές της κοινής γνώμης.

Δελτία τύπου από το υπερπέραν
Δεν είναι όμως αποκλειστικά δική τους η ευθύνη για αυτή την παραμόρφωση. Υπάρχει ένα γνωμικό που λέει ότι ο δημόσιος λόγος δεν είναι τίποτα άλλο από έναν καθρέπτη του δημόσιου βίου που εμφανίζει κάθε φορά την εικόνα που η κοινωνία αρέσκεται να βλέπει, ή να προβάλει για τον εαυτό της. Με τον ίδιο τρόπο που τα παραμυθία των Αδελφών Γκρίμ αποτύπωναν το συλλογικό φαντασιακό των μεσαιωνικών κοινωνιών της Ευρώπης, έτσι και τα δημοσιογραφικά αφηγήματα εκπορεύονται ενώ ταυτόχρονα “οργώνουν” το έδαφος πάνω στο οποίο εδράζει η αυτο - εικόνα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Στην Ελλάδα του 2015, αυτή η μυθοπλαστική διάσταση της ενημέρωσης φαίνεται να βολεύει μερίδα του αναγνωστικού κοινού, που δείχνει να προτιμά τα ευχάριστα μυθεύματα και τις προκάτ σχέσεις αίτιου και αιτιατού που παράγει η δημοσιογραφική γραφίδα από την σκληρή και δυσεύρετη, αποστασιοποιημένη διερεύνηση των γεγονότων.

Μεσαιωνικές προφητείες ορθόδοξων αγίων που ξεθάβονται καθημερινά από μερίδα του τύπου, αναγιγνώσκονται σαν να ήταν δελτία τύπου από το υπερπέραν ενώ η γεωπολιτική αναλύεται με όρους κουτσομπολιού, θυμικού και καπρίτσιου κάποιων ηγετών που εμφανίζονται υπό τον μανδύα του υπέρ-ανθρώπου, άλλοτε σαν σωτήρες και άλλοτε σαν καταστροφείς.

Μια από κοινού αποδεκτή συμφωνία φαίνεται να έχει σιωπηλά θεσπιστεί, ανάμεσα στους πομπούς και τους δέκτες ότι ψέμα και αλήθεια δεν διαφέρουν στον πορνογραφικό κόσμο της φαντασίωσης. Μια κυνική παραδοχή ότι όλα είναι θεμιτά από την στιγμή που διέπονται από κανόνες προσφοράς και ζήτησης και αν ο κόσμος προτιμά τα παραμύθια, γιατί οι κακοπληρωμένοι κονδυλοφόροι να του χαλάσουν το χατήρι;